Nhớ soạn giả Phi Hùng với những dấu ấn thời gian

NHỮNG DẤU ẤN TRONG TỪNG KỊCH BẢN

Đối với soạn giả Phi Hùng, hầu như mỗi kịch bản của ông đều có dấu ân riêng, không chỉ về sự kiện của kịch, mà còn in đậm về chuyện đời- chuyện nghề khó phai, dù tốc độ thời gian có đi nhanh về quá khứ. Ngoài vở “Hừng đông” và “hẹn mùa chiến thắng” để bày tỏ tư tưởng, tình cảm của mình với những ngày đầu cầm viết theo hoạt động cách mạng, tiếp theo là hàng chục vở khác, nhất là những vở trước năm 1975 dưới sự kiểm duyệt gắt gao của chế độ Sài Gòn. Soạn gải Phi Hùng không những nhiều lần đổi bút danh, mà còn ẩn “mình” ở các đề tài dã sử, hương xa để thể hiện tư tưởng của mình.

Kịch bản “Hẹn mùa chiến thắng” là đề tài dã sử, nội dung tố cáo tội ác những tên ác ôn theo giặc để chống lại quê hương, dân tộc. Biết nội dung khó lọt qua sự kiểm duyệt, nên Phi Hùng phải lấy bút danh chung với một kép chánh nổi tiếng Hoàng Kinh và nhờ anh đi kiểm duyệt. Ông HN Chủ tịch Hội đồng kiểm duyệt xem xong kịch bản và ra lệnh không cho hát. Sáng hôm sau, NS Hoàng Giang phải sắm “quà cáp” lên gặp HN để xin phép mới xong; nhưng kịch bản phải sửa lại, giảm bớt nhũng đấu tranh của người yêu nước. NS Hoàng Giang hứa với HN là về bảo Phi Hùng sửa lại nội dung đó, nhưng xong chuyện rồi thôi, được phép rồi cứ để vậy diễn; vì đó là nội dung chính, mục tiêu của kịch bản là đấu tranh đòi thống nhất đất nước.

Một lần soạn giả Phi Hùng đi biển Vũng Tàu, ông nhìn thấy các cô gái Việt ăn mặc hở hang, rồi những người lính Mỹ ẵm các cô bỏ lên xe jeep, mà các cô vẫn vui cười, không phản đối… Về nhà, Phi Hùng viết kịch bản “Vợ Việt Nam”, đề tài dã sử, nói về một thanh niên theo nghĩa quân Lê Lợi chống quân Minh, rồi bị thương và mất tích; còn em trai của người thanh niên ấy nghi vợ ngoại tình nên đầu hàng quân Minh, dẫn giặc về nhà giết hại đồng bào. Khi tên thanh niên này không còn tác dụng thì quân Minh giết chết luôn… Đồng thời phê phán những phụ nữ thiếu thủy chung, ham phú quý vinh hoa mà đánh đổi phẩm chất, ôm chân giặc ngoại xâm… Vở này do Phi Hùng làm đạo diễn (Thầy tuồng), dùng cho gánh Minh Cảnh (1965).

Khi vở dựng xong thì mời Hội đồng kiểm duyệt thì vở bị cấm diễn, với lý do là phản chiêu hồi. Trong khi đó, Bộ Thông tin & Chiêu hồi của chính quyền Sài Gòn đang tuyên truyền chiến dịch chiêu hồi, kêu gọi những ai theo Cách mạng hãy ra chiêu hồi…; nên vở không những bị cấm mà Trung tâm Thông tin- Chiêu hồi còn đưa hồ sơ qua An ninh quân đội Sài Gòn đề nghị bắt giam soạn giả Phi Hùng.

Ông biết được tin này nên bỏ trốn về quê. Nhưng gánh Minh Cảnh làm liều, đem vở lên Buôn Mê Thuột diễn hai đêm rất ăn khách. Thấy vậy, NS Minh Cảnh tìm Phi Hùng xin đổi tên kịch bản là “Vòng tay người cũ” và diễn ăn khách cho đển giải phóng (1975).

Kịch bản “Bức họa người yêu” là đề tài dã sử, nội dung kêu gọi thống nhất đất nước, chuyện từ hai anh em, người em theo phe giặc còn người anh theo bên ta. Người anh bị giặc bắt bị tra tấn dã man trước mắt người em, nên người em thức tỉnh nhận thấy sự tàn ác của kẻ thù và quay giáo lại chống giặc. Mặc dù, soạn giả Phi ùng biết nội dung vở hàm ẩn nhưng khó qua mắt Nha Thông tin- chiêu hồi Sài Gòn, nên ông lấy bút danh lạ là “Y Lang Nữ Sĩ” vẫn bị phát hiện, vở bị cấm và An ninh quân đội Sài Gòn theo dõi Phi Hùng, và ông lẫn tránh một thời gian, đổi bút danh khác (1966)…

Sau môt ngày Sài Gòn được giải phóng (1.5.1975), soạn giả Phi Hùng tìm gặp lại cơ sở cách mạng của ông và sau đó ông được phân công về Sở VHTT – TP. HCM cho đến khi ông về hưu. Có thể nói, giai đoạn từ sau ngày giải phóng đến cuối thập niên 80 của thế kỷ trước, là giai đoạn mà soạn giả Phi Hùng viết kịch bản cải lương sung mạn nhất. NSND- đạo diễn Huỳnh Nga nhận xét: “Bút lực của Phi Hùng, đến cái tuổi ngoài 60 vẫn đầy sức sống. Những “đứa con” sinh sau lại khỏe hơn những đứa trước và đều đặn ra đời hàng năm, có khi một năm vài ba đứa”.

Vượt qua nửa thế kỷ đời người, soạn gải Phi Hùng đã trải qua bao năm thăng trầm của đất nước. Chính những năm tháng đầy biến động ấy, có lúc ông là nhân chứng, là người nhập cuộc, ông vẫn giữ cái nhìn nhân ái với con người, với cuộc sống và rất dứt khoát thái độ với kẻ xấu, kẻ thù.

Dường như giai đoạn này, ngòi bút của Phi Hùng luôn xuyên suốt đề tài chính sử và truyền thông cách mạng, có hàng chục kịch bản. Tư tưởng lấy chuyện xưa so sánh- đối chiếu với chuyện nay; nhấn mạnh ý chí đấu tranh chống hiện tượng tiêu cực của thời cuộc, xây dựng khí phách của những người dân vì nước. Có thể thấy những tác phẩm tiêu biểu của ông ở hai mảng đề tài lịch sử và truyền thống đã được nhiều đơn vị Cải lương dàn dựng, biểu diễn trên toàn quốc; và nhiều Đài PT & TH, hoặc xí nghiệp băng từ sản xuất chương trình như “Về đất Kinh Châu” (viết chung với Nam Sơn), “Vòng cưới trao anh” (chung với Ngô Mạn), “Hoa mơ trắng” (chung với Ngô Mạn – Tranh Cao), “Xuân về trên đỉnh cao Mã Phi” (chung với Minh Hải), “Lá chắn biên thùy” (chung với Nguyễn Đức Hinh), “Bông Sen trắng”, “Bão lửa” (chung với TRần Thiện Liêm), “Phượng thắm sân trường” (chung với Trần Quaan6), “Người giữ mộ”, “Đôi mắt tình yêu” (chung với Lưu Quang Vũ), “Hai phương trời thương nhớ” (chung với Trung Đông), “Thất trảm sớ”, “Yêu anh từ độ ấy”; “Mặt trời đêm” thế kỷ (chung với Lê Duy Hạnh, “Huyết thư và án tử”, “Cho đời soi gương”, “Tiếng hát người yêu”,…Những kịch bản này được dàn dựng ở các đoàn hát như Huỳnh Long, Phước Chung, Tháp Mười, Minh Tơ, Đồng Nai , Sông Hậu, An Giang, Tiền Giang, Bến Tre, Sài Gòn I, Văn công TPHCM…Trong đó, có những kịch bản được dan dựng ở nhiều nơi, một số dự Hội diễn SKCNTQ và đoạt HCV, HCB,…

Như đã giới thiệu, hầu như mỗi tác phẩm của soạn giả Phi Hùng khắc họa rất rõ nét về sự kiện lịch sử và dấu ấn thời gian; và hầu như là dấu ấn về kỷ niệm riêng về sự nghiệp văn chương của ông. Như kịch bản “Người giữ mộ”, là một trong những tác phẩm mà soạn giả Phi Hùng tâm đắc; nội dung nói về những người giữ mộ cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc (thân sinh của Bác Hồ) ở Cao Lãnh – Đồng Tháp. Tác giả kịch bản khái quát lên tinh thần cách mạng và tấm lòng yêu nước của người dân miền Nam đối với Bác Hồ ; mà thời kì chiến tranh nhiều lần ông đi qua đây đã hình thành ý tưởng, nhưng sau này mới sáng tác được và ông xem như mình đã hoàn thành được một ước nguyện, như một tri âm đôi với những bậc anh hùng, nghĩa sĩ đối với dân tộc. Sự kiện của “Người giữ mộ” đặt ra một bên “giữ người” và một bên “giữ mộ”, cuộc đấu tranh của những người con Cao Lãnh kiên trung suốt hai mươi năm, là đấu tranh giữa nhân dân ta và giặc, và cuối cùng chính nghĩa đã chiến thắng.

Kịch bản “Thất trảm sớ” ra đời (dàn dựng cho đoàn Huỳnh Long năm 1988, (HCV) như một “ngọn cờ đầu”, thực hiện chủ trương chống tham nhũng của loại hình Sân khấu cải lương, là lới kêu gọi mọi người đấu tranh không khoan nhượng với các hiện tượng tiêu cực, bè phái, lợi dụng chức quyền vun vén lợi ích cá nhân …Soạn giả Phi Hùng xây dựng hình tượng Chu Văn An dâng sớ lên vua Trần, đòi chém đầu bảy tên gian thần, tham lam, độc ác, lừa thầy phản bạn…Tư tưởng thời đại của tác giả kịch bản lấy tích xưa để lên án chuyện ngày nay; xưa Chu Văn An dâng sớ chém gian thần, nay là những kẻ lợi dụng chức quyền trong bộ máy nhà nước để tham nhũng. Qua một lời hội thoại của Chu Văn An với vua Dụ Tông cũng có thể khái quát nội dung tư tưởng tác phẩm: “Muôn tâu bệ hạ, giang sơn này là của muôn dân, ngôi báu đó là xương máu của tiền nhân dùng để tạo nên. Nay không thể để một số người ngồi không an nhàn hưởng lợi; không chỉ dành riêng cho những kẻ chỉ biết ăn ngồi nắm uy quyền…”

Kịch bản “Yêu em từ độ ấy” dựng cho Đoàn CL Tuổi trẻ và TPHCM (1990), là vở do đích danh lãnh đạo tỉnh Bến Tre mời soạn giả Phi Hùng đặt viết cho tỉnh nhân kỷ niệm 30 năm Bến Tre Đồng Khởi. Nội dung kịch bản nói về nhân vật Nguyễn Ngọc Nhựt, là con của một vị chức sắc cao cấp của Đạo Cao Đài. Nhựt du học bên Pháp và một lần được nghe Bác Hồ diễn thuyết bên ấy cho các Việt kiều về tinh thần dân tộc; ngay sau đó, Nhựt giác ngộ và đi làm công nhân chân chính. Sau khi về nước, Nhựt vào chiến khu ở Đồng Tháp Mười kháng chiến chống Pháp, giặc Pháp bắt được, dụ ông hàng, ông không hàng và bị Pháp hại…Khi vở này phát hình , được lãnh đạo TPHCM đánh giá cao và các chức sắc đạo Cao Đài ở quân 6 hoan nghênh, tổ chức một buổi họp mặt trang trọng, mời Soạn giả Phi Hùng để tỏa lòng ngưỡng mộ. Họ cho rằng, Cải lương đã quan tâm đến tôn giáo, qua vở diễn đã nói lên được lòng yêu nước và tinh thần dân tộc của Đạo Cao Đài.

ĐÔI ĐIỀU ĐỌNG LẠI

Năm 2007, là năm đầy dấu ấn vinh danh đối với soạn giả Phi Hùng. Ông được Chủ tịch nước trao tặng Giải thưởng Nhà nước về “Văn học nghệ thuật” cho ba kịch bản: “Thất trảm sớ”, “Người giữ mộ”, và “Cho đời soi gương”. Tỉnh Đồng Tháp tặng giải thưởng Văn học nghệ thuật Giải thưởng Nguyễn Văn Diêu (tổng kết 60 năm Văn học tỉnh Đồng Tháp): HTV tổ chức chương trình tôn vinh “Những cánh chim không mõi”…Từ đó đến nay, soạn giả Phi Hùng tuy đã quá “cổ lai hy” và tác phẩm để đời chỉ có một thời sáng tạo, nhưng soạn giả Phi Hùng vẫn sán tác “lai rai”: kịch bản “Lời cuối” cho HTV9, “Nợ người xưa” cho nhà hát CL Trần Hữu Trang (2008) và còn một số bài Vọng cổ khác cho các Đài PT & TH…

Hơn nửa thế kỷ cầm bút với văn thơ, ca kịch, soạn giả Phi Hùng đã góp phần đáng kể vào thành tựu của nền Văn học dân tộc nói chung, SKCL nói riêng. Những thành quả đó, ông có đôi điều đọng lại về kinh nghiệm viết kịch bản cải lương, Ông tâm sự:

-Nếu nói về kinh nghiệm sáng tác kịch bản Cải lương từ trước đến nay, đầu tiên tôi lấy kinh nghiệm của đồng nghiệp: những bậc thầy và đàn anh đi trước cộng với cái hay cái mới của đàn em đi sau. Kế đó là đúc kết kinh nghiệm của mình từng trải qua, thường nhìn lại các tác phẩm của mình bằng cái nhìn khách quan, rút kinh nghiệm và loại dần các nhược điểm hay các bệnh chủ quan trong sáng tác.

-Xưa nay khi muốn viết một kịch bản cải lương cho hay, điều đầu tiên là tác giả phải hiểu nghệ thuật Cải lương (âm nhạc, ca diễn và các loại hình đặc trưng), chọn cốt truyện hay và thật, có hư cấu thì cũng phải dựa trên cái thật của đời sống xã hội. Phải chịu khó khai thác các sự kiện tối đa, có nghĩa là lấy các sự kiện tiêu biểu, đặc thù, xây dựng những tình tiết diễn biến khác nhau và thay đổi liên tục. Đặc biệt chú ý đến nhân vật trung tâm kịch bản, tức nhân vật chính phải có số phận rõ ràng và điển hình cho tầng lớp, vị trí xã hội mang tính tiêu biểu , còn việc cấu trúc kịch bản, mỗi tác giả có một kiểu riêng, thủ thuật xây dựng và giải quyết mâu thuẫn,…

-Những soạn giả lớn ngày xưa, viết Cải lương thiết kế rất độc đáo, viết lời thoại cho nhân vật rất hay, người xem có thể nhớ hoài…Khi một bài ca xuất hiện là phải có một sự kiện kèm theo, chứ không phải viết bài ca nhiều là hay, bài ca phải đặt đúng tình huống. Nghệ thuật ngôn từ là vốn riêng của mỗi người, nhưng cách dùng văn làm sao phải cho phù hợp với nhân vật, hoàn cảnh, giai đoạn lịch sử …Trau chuốt văn chương tùy mỗi sự kiện, nhân vật, đề tài,…phải sử dụng thích hợp và chú ý cách dùng từ, không nên dùng quá nhiều từ hoa mỹ hoặc nhũng từ thuộc “dao to búa lơn”, phải dùng đúng nơi, đúng lúc.

Có lẽ bấy nhiêu lời tâm sự trên cũng đủ giúp để giúp ích cho các đồng nghiệp còn đang cầm viết nói chung, nhất là những tác giả tuổi trẻ nghề.

Được biết năm vừa qua, soạn giả Phi Hùng được Hội Liên hiệp các Hội văn học Nghệ thuật TP.HCM đặt viết một kịch bản Cải lương để chuẩn bị kỷ niệm 50 năm thành lập Hội Văn nghệ Giải phóng (là tiền thân của Hội Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuât) và 40 năm giải phóng miền Nam, kịch bản đã hoàn thành vào cuối năm 2013, có tựa đề là “Lửa Sài Gòn”. Nhưng tiếc thay! Kịch bản chưa đến thời điểm ra mắt khán giả thì soạn giả Phi Hùng đã về cõi vĩnh hằng…Bài viết, xin xem như một nén hương lòng của tác giả gửi đến cố soạn giả Phi Hùng, cầu mong ông tiêu diêu miền cực lạc…
Đỗ Dũng