Kỳ nữ Kim Cương khóc Đoàn Bá

Hình ảnh cuối cùng của đạo diễn NSƯT Đoàn Bá tại Mỹ

- Phóng viên: Vì sao bà xúc động trước tin đạo diễn NSƯT Đoàn Bá ra đi? Phải chăng vì quá đột ngột khiến bà không thể chấp nhận thực tại?

- Tôi và anh Đoàn Bá từng cộng tác khi anh mới tu nghiệp tại Nga về VN. Thời đó, khán giả biết đến kịch Kim Cương với dòng kịch Nam Bộ, đi thẳng vào những vấn đề bi kịch gia đình, tình mẹ con, tình chung thủy. Khi tôi gặp anh Đoàn Bá, trao đổi với anh và chợt nhận ra tại sao kịch Kim Cương không thể có thêm một dòng mới khi các tác phẩm sân khấu nước ngoài quá hay, chất văn học và tình huống kịch có thể lay đọng lòng người. Thế là tôi mời anh về đoàn, dàn dựng liên tục 4 vở kịch Nga được Việt hóa. Tôi quý anh Bá bởi cá tính cương trực, nói và làm là biểu hiện trong tính cách làm nghề của anh. Anh gợi mở những sáng tạo cho diễn viên chúng tôi, anh không leo lên sân khấu thị phạm mà chỉ dùng sự gợi mở đó để phân tích tâm lý nhân vật, đặt cho chúng tôi những câu hỏi để giải đáp những thắc mắc chung quanh các số phận của nhân vật. Gắn bó vui buồn khi sức trẻ trong lao động nghệ thuật của chúng tôi đang hừng hực, anh Bá hăng hái làm việc, mang lại thành quả lớn và chưa bao giờ anh đòi hỏi cho bản thân, quyền lợi đối với anh là không quan trọng, cái chính là công chúng đón nhận tác phẩm đó như thế nào. Anh ra đi đã để lại sự mất mát lớn trong tôi và trong lòng tất cả những nghệ sĩ gắn bó với kịch Kim Cương.

Vợ chồng NSƯT đạo diễn Đoàn Bá trong ngày cưới của con trai - đạo diễn Đoàn Bình

* Phải chăng từ các tác phẩm đạo diễn NSƯT Đoàn Bá dựng như: “Trở về mái nhà xưa”, “Câu chuyện Iếc- kut”, “Tanhia”, “Con nai đen rừng Đế Thích”…dựng cho đoàn kịch nói Kim Cương đã phác họa trong bà việc tiếp cận với dòng kịch nước ngoài và thủ pháp dàn dựng của đạo diễn phương Tây?

- Tôi được Bộ Văn hóa thời kỳ đó cử sang Bungary học đại học đạo diễn cùng với NSƯT Kim Cúc, NSND Bạch Tuyết. Có lần tôi đã hỏi thầy tôi, người Bungary về việc chuyển ngữ và dàn dựng tác phẩm của tác gia Abudop với phong cách hoàn toàn Việt hóa, theo ông có hợp lý chăng. Thầy tôi trả lời nếu kể lại bằng đúng giọng điệu của nước Nga thì không có sân khấu nước nào làm giống cả. Cách Việt hóa của kịch Kim Cương, của Đoàn Bá hoàn toàn hơp lý, miễn sao giữ được tinh thần câu chuyện kịch và tính tư tưởng chủ đạo của tác phẩm. Thật tình mà nói, cách làm việc của anh Bá mở ra cho tôi rất nhiều điều hay, giúp tôi sáng ra thêm nhiều thủ pháp dàn dựng mới lạ mà trước đó tôi chưa có dịp tìm hiểu. Sau này sang nước bạn học tập, tôi mới thấm thía những điều anh Bá nói với tôi, nghệ thuật bao la và dòng kịch của Nga có nhiều điều tương đồng với suy nghĩ của con người Việt Nam.

NSƯT Bảo Quốc và NS Hồng Loan viếng tang lễ NSƯT đạo diễn Đoàn Bá tại Mỹ

* Bà còn nhớ điều gì khác trong quá trình làm việc của đạo diễn NSƯT Đoàn Bá. Có cuộc tranh luận nào nẩy lửa để đi đến thống nhất trong cách dàn dựng, biểu diễn của kịch nói Kim Cương giai đoạn đó?

- Có lần dựng vở “Câu chuyện Iếc- kut”, tôi và anh Bá đã tranh luận gay gắt. Anh ấy muốn dựng theo phong cáchđậm sệt chất Nga, có chăng là thêm vào đó 5 nhân vật dẫn chuyện để mỗi nhân vật này đưa khán giả tiếp cận các tình huống. Tôi có góp ý làm nhẹ đi chứ kịch Kim Cương không thể quá đậm tính cách Nga. Anh ấy bảo vệ tuyệt đối ý kiến của mình. Thế là giữa chúng tôi đã có những suy nghĩ trái chiều. Nhắc lại để thấy giữa nghệ sĩ khi làm việc sự quyết đoán dễ đụng chuyện, trái tim nhạy cảm của chúng tôi nếu không khéo sẽ dẫn đến việc mất lòng nhau. Tôi là phụ nữ, hiểu được tính cách trong làm việc của anh, nên tôi có phần nhượng bộ, anh ấy cũng tế nhị, gia giảm bớt những điều tôi góp ý, cả hai đều rơi vào thế miễn cưỡng, thế là vở diễn đó không mấy thành công. Sau này khi gặp lại, anh Bá cười nói: “Hồi đó, tôi nghe bà còn bà nghe tôi, tụi mình nhịn nhau một chút thì đâu có như vầy!”.

NSND Kim Cương trong vở "Trở về mái nhà xưa" do đạo diễn Đoàn Bá dàn dựng

* Đạo diễn NSƯT Đoàn Bá còn là một người thầy đứng trên bục giảng nhiều năm, nhiều thế hệ đạo diễn, diễn viên đều được ông đào tạo, dìu dắt để dấn bước theo nghề. Bà là người thầy đào tạo bên cánh gà, truyền nghề cho thế hệ trẻ. Bà có chung tâm nguyện với NSƯT – đạo diễn Đoàn Bá về vấn đề đào tạo?

- Trước hết anh Bá nghiêm túc trong việc truyền nghề. Giữa hai phương pháp nhà trường và bên cánh gà, tôi và anh ấy đều xem trọng. Anh Bá ra đi để lại nhiều dự tính cho tương lai một sân khấu đúng nghĩa là thánh đường. Tôi đã lớn rồi, sức khỏe không cho phép để biến những suy nghĩ của anh thành hiện thực. Tuy nhiên tôi tin vào thế hệ nghệ sĩ kế thừa ngôi nhà sân khấu này, nhưng em như: Thành Lộc, Hồng Vân, Hữu Châu, Thanh Thủy…đã là một thế hệ hậu bối của anh Bá, sẽ tiếp tục lao vào công việc truyền nghề cho thế hệ trẻ. Anh Bá sẽ mỉm cười nơi chín suối khi có những người trẻ hăng hái giữ nghề, giữ cho sàn diễn sáng đèn với nhiều tác phẩm nghệ thuật đúng nghĩa là đỉnh cao. Thắp nén hương vĩnh biệt người đạo diễn tài hoa, người bạn chí cốt của kịch nói Kim Cương. Tôi xin chia buồn với chị Nhung, từ nay không còn anh bên cạnh chị để chia ngọt sẻ bùi, mấy chục năm chung sống, chị là người chăm sóc chu đáo, lo cho anh và con cái có một mái ấm để yên tâm làm việc. Tôi tin các con của anh đang theo nghề của anh như: Mai Phương, Mai Lan, Mai Trang, Đoàn Bình sẽ sống xứng đáng với những di sản đẹp mà cha mình đã để lại cho đời.

-Cảnh trong vở "Câu chuyện Iếc- kut" do đạo diễn NSƯT Đoàn Bá dàn dựng trên sân khấu kịch nói Kim Cương