BỐN TƯỢNG ĐÀI BẤT HỦ CỦA ĐỜN CA TÀI TỬ NAM BỘ - KỲ 3 :NGHỆ NHÂN DÂN GIAN BẠCH HUỆ

Kỳ 3
NGHỆ NHÂN DÂN GIAN BẠCH HUỆ

“Bìm bịp kêu con nước lớn…”

Soạn giả Kiên Giang vẫn thường đem hai giọng ca nữ có sức sống bền bỉ theo thời gian ra để minh chứng cho sự thăng hoa của nghệ thuật ĐCTT Nam Bộ, đó là Bạch Huệ và Út Bạch Lan. Ông nói: “Cả hai đều là danh ca. Bạch Huệ nổi tiếng cùng thời với Út Bạch Lan. Nhưng tên tuổi dễ bị nhầm là hai chị em, nên Út bạch Lan mới xin tôi để thêm chữ Út vào để khác đi với nghệ danh Bạch Huệ. Một bên theo sân khấu cải lương, một bên theo ĐCTT. Những đóng góp của Bạch Huệ âm thầm, bền bỉ, vì gieo mầm cho biết bao thế hệ trẻ noi bước co mà gìn giữ bộ môn này”.

DÁT VÀNG CHO NHỮNG ĐAM MÊ

Nói về những đóng góp của bà với nghệ thuât ĐCTT Nam Bộ. Tác giả Lê Duy Hạnh – Phó chủ tịch Hội Nghệ sĩ sân khấu VN nói: “Bà là con của nhạc sư Sáu Tửng, chuyên đờn kìm và là em ruột của nhạc sĩ tân nhạc Huỳnh Anh, người được biết qua hai bài tân nhạc đã một thời là nhạc được yêu thích nhất “Hoa trắng thôi cài trên áo tím” phổ thơ Kiên Giang và “Mưa rừng”, viết cho vở diễn cùng tên của Hà Triều Hoa Phượng. Từ nhỏ cô Bạch Huệ đã say mê điệu đàn cổ nhạc của cha, qua tiếng đờn kìm của ông. Khi nhạc sư Sáu Tửng đi đờn cho gánh hát của NSND Phùng Há thì cô Bạch Huệ được các chú bác nhạc sĩ, bạn của cha cô dạy ca và mời tham gia các buổi ĐCTT. Cô nổi tiếng và ca rất đúng bài bản và ca chắc nhịp. Chất giọng mượt mà truyền cảm, man mác nỗi niềm, nên rất dễ đi vào lòng người nghe. Nhờ tiếp thu chuẩn mực trong ĐCTT, lại rất khó tính với chính mình, nên những nghiên cứu, sáng tạo của bà đã là kim chỉ nam cho nhiều thế hệ tài tử ca sau này, khi họ đến với bộ môn ĐCTT Nam Bộ. Bà vẫn thường nhấn mạnh, dù ĐCTT cần sự ngẫu hứng khi chơi đờn và khi ca, nhung phải thuân thủ niêm luật. Phát triển “hoa lá cành” nhưng vẫn giữ đúng luật chơi. Chính điều luật này mà bà đã rèn luyện biết bao tài tử ca, thông qua việc đứng lớp giảng dạy, truyền nghề và làm giám khảo hàng trăm cuộc thi ĐCTT Nam Bộ từ nam chí bắc”.

Đối với đạo diễn NSND Huỳnh Nga, ông khẳng định : “Cô Bạch Huệ đã dát vàng cho biết bao niềm đam mê ĐCTT của thế hệ trẻ. Bởi vì cô không chỉ phân tích, mà còn thị phạm, còn biểu diễn để các em xem và học hỏi. Tôi nhớ hoài tiết mục cô tham gia trực tiếp truyền hình trong đêm trao giải Mai Vàng của báo NLĐ tại nhà hát Hòa Bình, cô đã ca bài bản ĐCTT rất điêu luyện, dưới sự hòa âm phối khí làm mới ĐCTT của nhạc sĩ trẻ Đức Trí. Hiếm có sự đồng hành nào tuyệt diệu giữa hai thế hệ cách xa nhau đến gần 40 năm, mà vẫn có sự ràng buộc như trong sâu thẵm tình yêu ĐCTT rực sáng”.


NSND Ngọc Giàu, Nghệ nhân dân gian Bạch Huệ và NSND Viễn Chau tại hội thảo 90 năm bài Dạ cổ hoài lang (ảnh T.Hiệp)

DẤU NHẤN CHỮ VÀ LÀN HƠI LẠ

Đóng góp vượt bậc của NNDG Bạch Huệ còn phải nói đến cách tạo dấu nhấn qua từng cách ca. Soạn giả Kiên Giang phân tích: “Năm 14 tuổi, Bạch Huệ đã lên Sài Gòn tìm đường tiến thân bằng con đường ca cổ nhạc. Được cha dạy cặn kẽ, cô ca rành và đúng 20 bài bản Tổ: 3 Nam, 6 bắc, 4 Oán và 7 bài Ngự. Cô là một trường hợp đặc biệt vì phần đông các nghệ nhân thời đó chỉ học ca từng lớp trong mỗi bài ca. Ví dụ Nam Ai, họ chỉ học Nam Ai lớp một hay lớp mái, chứ không hôc đủ trọn bài một cách căn bản như Bạch Huệ. Và danh ca Tám Thưa, Trưởng ban Việt Nam cổ nhạc đã mời cô thu âm cho Đài phát thanh Pháp Á và Đài phát thanh Sài Gòn, các hãng dĩa như: Aisa, Hoàng Sơn, Pathe…cũng nhanh chóng khai thác giọng ca lạ theo lối chân phương, đúng từng điệu thức, đúng theo phong cách tài tử của Bạch Huệ. Dấu nhấn chữ trong cách ca và cách lấy hơi, đổ hột khi xuống câu, cao vút khi đến cao độ của Bạch Huệ là một tuyệt chiêu khó ai học được. Thời đó bên nam danh ca có: Út Trà Ôn, Năm nghĩa, Sáu Thoàng, Chín Sớm…còn bên nữ danh ca có Bạch Huệ và Út Bạch Lan. Bạch Huệ đã là bài học giá trị cho các nữ danh ca sau này”.
NSUT Diệu Hiền nói: “Các danh ca chuyên đờn ca tài tử như: Sáu Thoàng, Chín Sớm, Thành Công, Kim Nguyên gia nhập các gánh hát Kim Thoa, Thanh Minh, Kim Chung với hy vọng tìm một địa vị khả quan trên sân khấu cải lương nhờ vào giọng ca tốt và biết nhiều bài bản cổ nhạc. Riêng cô Bạch Huệ gia nhập đoàn hát Hoài Dung - Hoài Mỹ và trong hai năm 1957-1958, cô đã làm thay đổi cách ca để thế hệ trẻ chúng tôi học hỏi, đó là vẫn giữ đúng niêm luật, nhưng phát triển hoa lá cành, để bài bản tươi tắn, không bi lụy. Sau này qua các đoàn hát như: Song Kiều, Kim Thanh, Tơ Đồng cô còn định hình được cách ca theo kiểu nhã chữ đổ hột, làm cho câu ca trở nên da diết. Sau này tôi đã có dịp ngồi chung Hội đồng giám khảo với cô, tôi đã xin phép gọi cô là thầy, vì tôi học ở cô rất nhiều. Khi phong trào ĐCTT các tỉnh phát triển, lò cổ nhạc ở các địa phương tổ chức nhiều cuộc thi tuyển những giọng ca trẻ , thông qua các tuor du lịch sinh thái có ĐCTT Nam Bộ, cô dù lúc đó sức khoe yếu, vẫn cùng tôi và thầy Viễn Châu, dạy ca cho các lớp ĐCTT từ vỡ lòng đến nâng cao. Hôm cô được phong là Nghệ sĩ Nhân Dân sau 60 năm góp công với nền nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ, cô đã khóc và nói: “Muốn được thu âm nhiều bài bản cổ nhạc mới, mà làn hơi đã yếu rồi. Làm sao có thể giữ hoài giọng ca không già nua”.

Có thể nói, hiện nay ít có nghệ sĩ trẻ thông hiểu tường tận và đầy đủ 20 bài Tổ, phần lớn các nghệ sĩ chỉ học ca từng lớp trong mỗi bản ca theo yêu cầu của từng kịch bản, và đó là điều mà NNDG Bạch Huệ trăn trở. Bà đã từng trình bày tại Hội thảo 90 năm ra đời bản Dạ cổ hoài lang do sở VH, TT và DL Bạc Liêu và Trường ĐH Sân Khấu Điện ảnh TPHCM tổ chức năm 2009, nếu không thu thanh ghi âm lại tất cả điệu thức, cách ca, cách đờn thì sau khi các nghệ nhân lão thành tuổi của bà khuất núi, nghệ thuật ĐCTT với 20 bài bản Tổ sẽ thất truyền. Tấm lòng của bà với nghệ thuật ĐCTT Nam Bộ đã được nhà nước truy phong Huân chương lao động hạng 3, nhưng tin chắc một điều, bà sẽ vui mừng hơn khi biết ngày càng có thật nhiều chương trình ĐCTT Nam Bộ được đưa vào học đường, phổ biến đến giới trẻ và nhân rộng thêm một số thế hệ am hiểu, nâng niu giá trị mà bà và các tiền nhân đã dày công vung đắp.

Thanh Hiệp