Ðôi nghệ sĩ
Trọng Hữu-Lê Thủy và các nghệ sĩ di chuyển đường sông đi hát ở
miền Tây. (Hình: Bộ sưu tập của Ngành Mai)
Gánh hát “Tân Ðồng Ban” ra đời ở Mỹ Tho sau gánh Thầy Năm Tú
vài năm, đã có một chiếc ghe bầu vận chuyển toàn bộ gánh hát
trên đường sông qua Vĩnh Long, và lần lượt lưu diễn khắp Nam
Kỳ Lục Tỉnh. Lúc gần đến bãi hát, trên ghe dùng loa cầm tay
quảng cáo chương trình biểu diễn của gánh hát.
Giữa thập niên 1920, gánh hát Huỳnh Kỳ-Phùng Há của Bạch Công
Tử và Má Bảy, cũng dùng 2 chiếc ghe chài làm phương tiện đi
lưu diễn. Bạch Công Tử là Lê Công Phước, cũng có tên là Phước
George là con quan phủ ở Mỹ Tho, từng du học bên Pháp về. Vì
quá mê mệt cô đào Phùng Há nên lập gánh hát và câu chuyện nếu
kể ra đây thì rất dài.
Không phải chỉ khi xưa mà sau 1975 các gánh cải lương ở miền
Tây cũng đi lưu diễn bằng ghe thuyền. Hầu hết đoàn cải lương ở
miền Tây đều phải trải qua bước đường lưu diễn trên sông nước,
không chỉ vận chuyển mà nhiều đoàn đã tận dụng xuồng, ghe đi
quảng cáo chương trình mỗi chiều.
Vận chuyển trên sông thật vất vả, nhứt là lên xuống đồ đạc thì
anh em công nhân dàn cảnh quá khổ cực, có những bãi diễn xa
bến sông, ghe đậu cách cả trăm thước. Rồi có những đêm diễn
xong, gặp lúc nước sông ròng cạn, đưa đồ đạc xuống là cả vấn
đề khó khăn, có khi đến 2, 3 giờ khuya ghe mới nhổ neo rời bến.
Và khi đến bến mới thì trời gần sáng, diễn viên, công nhân vì
quá mệt mỏi sau đêm diễn và chuyển bến, nên chưa đến nơi họ đã
ngủ trên ghe thả hồn theo sông nước. Trường hợp này năm 1996,
đoàn cải lương Tháp Mười từ Châu Ðốc xuống Cà Mau, trên đường
di chuyển, đoàn cho ghe ghé lại một bến, tạm nghỉ, đoàn mệt lả
nên ai cũng tìm giấc ngủ, trên nóc ghe chỉ để một ngọn đèn dầu
làm hiệu thôi. Sóng nước làm chiếc ghe tròng trành, đèn đổ dầu
phựt cháy, khi mọi người hay được chỉ còn biết tìm cách thoát
thân, ngọn lửa cháy mạnh cho đến khi ghe từ từ chìm lỉm giữa
lòng sông. Tài sản của đoàn thiệt hại gần 95 phần trăm.
Ðoàn Bến Tre khoảng năm 1993 phục vụ trong tỉnh nhà, chuyển
bến từ Bình Ðại đi Chợ Lách vào buổi trưa, gần đến nơi ghe bị
sóng lớn ập vào làm mất thăng bằng, nước tràn ngập ghe, phần
thì chở nặng nên ghe nhanh chóng chìm giữa lòng sông. Những
người bơi giỏi cứu người không biết bơi, tất cả được thoát
chết, rồi cùng chính quyền và bà con địa phương trục vớt đồ
đạc, âm thanh, phong màn đem lên bờ phơi và sửa chữa. Ðến hôm
sau thì đoàn lại kéo màn trình diễn và khán giả đến xem ủng hộ
rất đông nên cũng đỡ khổ. Cũng không ít những đoàn đã gặp
tương tự như Bến Tre.
Có những năm kép Trọng Hữu và đào Lệ Thủy kết hợp đi tăng
cường cho các đoàn hát ở miền Tây kiếm khá nhiều tiền (gần 20
đoàn giành giựt để có Lệ Thủy). Do bởi đồng bào ở vùng sông
nước xa xôi hiếm khi có dịp thấy tận mắt đôi nghệ sĩ nói trên.
Họ thu xếp mọi công việc làm cho ổn, chuẩn bị một số tiền khả
dĩ để coi hát, có nhà phải đi vay nợ hoặc bán nông sản dự
phòng để lấy tiền đi xem nghệ sĩ tài danh biểu diễn.
Từ chiều, nếu cả gia đình muốn đi coi hát thì phải lo nấu cơm
sớm, ăn không kịp thì gói lại mang đến bãi hát tranh thủ kiếm
chỗ cho cả gia đình. Ðó là chưa kể chuyện mưa nắng hay phải
đứng chen chúc, nhón gót cả tiếng đồng hồ để coi hát... Có
người ở xa điểm diễn hàng chục cây số phải chèo xuồng đi từ xế
để mong kiếm chỗ ngồi tốt.
Ở nhiều vùng sông nước, trong đêm diễn ghe, xuồng chiếm dầy
đặc cả một khúc sông, với đủ loại ánh sáng tự có được tỏa sáng
cả một vùng. Sông nước thôn quê bỗng nhiên rực sáng, huyên náo
như ngày hội, mà thật ngày hội cũng chưa chắc đông vui và có
sức hút kỳ diệu như thế.
Nói chung dù gặp những khó khăn vận chuyển trên sông, lũ lụt,
mưa bảo anh chị em nghệ sĩ vẫn cùng sát cánh bên nhau khắc
phục hoàn cảnh thiên nhiên để đem đến món ăn tinh thần cho
khán giả ở những vùng xa xôi hẻo lánh đó. Bù lại là niềm vui
trên sông nước, khi ghe vận chuyển vào ban ngày thì mát mẻ,
thỏa thích ngắm cảnh đẹp của những dòng sông quê hương vậy.
Theo như Trọng Hữu thì người dân ở vùng sâu miền Tây sông nước,
có lẽ 90 phần trăm là người nghèo, nhưng rất ái mộ nghệ sĩ, vé
bán bao nhiêu bà con cũng mua. Nhiều người di “mần mướn,” vậy
mà họ dám nhín ăn một bữa để đi coi hát, coi mặt nghệ sĩ.
Không đủ tiền mua vé, có người bán cả đồ đạc, gọi là đi coi
cho biết một lần.
Nhiều bà con bịnh tật không có cả tiền mua thuốc men nói gì đi
coi hát, nên họ cố nài nỉ xin coi mặt nghệ sĩ rồi ra cổng đứng,
chứ không dám xin được coi hát. Trọng Hữu nói: “Chị Lệ Thủy và
tôi cũng nhiều lần đề nghị đoàn giải quyết cho những bà con ấy
vào xem.”
Ý kiến bạn đọc