Tin Tức
Tìm Hiểu Nghệ Thuật
Trong số những gánh hát cải lương được xếp vào hàng đại ban của thời thập niên 1960, người ta phải kể đến đoàn Hương Mùa Thu của đôi vợ chồng soạn giả Thu An và đào Ngọc Hương. Ðoàn được thành lập khoảng giữa năm 1964, oanh liệt vững vàng, nhờ tuồng tích chỉ một mình Thu An là đủ cung cấp cho đoàn, mà không phải cần thêm một soạn giả nào.
HĐGK Giải Kim Khánh Nghệ thuật sẽ qua danh sách dự kiến trên đều không muốn ai bị loại, bởi những nghệ sĩ đều “kẻ tám lạng người nửa cân”. Nhưng vì giải thưởng cho mỗi đề mục có giới hạn về huy chương vàng, bạc, đồng nên chỉ có từ một đến ba người đoạt giải cho mỗi bộ môn.
Vào thời Đệ nhất Cộng Hòa ở miền Nam (khoảng đầu thập kỷ 60 thế kỷ trước), ký giả Trần Tấn Quốc chủ nhiệm báo Tiếng Dội (sau tái bản có tên báo Đuốc Nhà Nam, thời kỳ này không còn Giải Thanh Tâm nữa) cho ra đời Giải Thanh Tâm, chỉ trao giải thưởng cho những nghệ sĩ bên sân khấu cải lương, do vào thời gian đó sân khấu cải lương đang hưng thịnh hơn cả ngành điện ảnh và sân khấu ca nhạc kịch. Giải Thanh Tâm là một giải thưởng nghệ thuật đánh giá đúng đắn về tài năng nghệ sĩ với mục đích phát huy nền văn hóa nghệ thuật nói chung sân khấu cải lương nói riêng.
Tiền thân của Đoàn Cải lương Hương Tràm là Đoàn Văn công Cà Mau, được thành lập vào năm 1960. Trong 52 năm qua, tập thể cán bộ, diễn viên của Đoàn đã cống hiến hết mình để giữ gìn và phát triển bộ môn nghệ thuật truyền thống của Nam Bộ. Những năm tháng chiến tranh ác liệt, Đoàn đã đóng góp rất nhiều trong công tác tuyên truyền, vận động binh sĩ Việt Nam cộng hòa buông vũ khí trở về với đồng bào, dân tộc; đồng thời, thắp thêm lửa đấu tranh trong lòng quân và dân Cà Mau. Nhiều nghệ sĩ - chiến sĩ của Đoàn đã hy sinh anh dũng trong những lần bị biệt kích.
Tôi nghe tên soạn giả Nguyễn Phương lúc ở Saigon vào thập niên 60 khi tôi có dịp di xem các vở ca kịch cải lương do anh tạo diễn trên khác sân khấu Thanh Minh Nga và Dạ Lý Hương. Đã mê tiếng ca vọng cổ của Thanh Nga và Thành Được, tôi lại cài khâm phục hơn tài sáng tạo của soạn giả. Lòng tự hỏi soạn giả phải học ở trường kịch nghệ nào và kinh nghiệm sống lịch lãm ra sao để có được một sự sáng tạo tuyệt vời mà lời ca va ý tình cứ mãi vấn vương tôi rất lâu sau khi xem một vở tuồng do anh soạn thảo hay nghe một vở thoại kịch của anh trên làn sóng điện do ban kịch Kim Cương trình diễn.
Cải lương là bộ môn có sức phổ biến sâu rộng. Sự tồn tại và phát triển suốt gần một thế kỷ cho thấy khi nào cải lương biết phát huy ưu thế và điều chỉnh những hạn chế, lại bắt gặp hoàn cảnh xã hội, kinh tế thuận lợi thì sẽ vượt lên trước so với các bộ môn sân khấu khác. Ngược lại, khi nào cải lương xa rời đặc trưng vốn có, cuốn mình theo cung cách làm ăn dễ dãi, tùy tiện, cộng thêm tác động bởi mục đích thương mại và bị các áp lực phức tạp khác chi phối thì sẽ sa sút, thậm chí đối mặt với nguy cơ tàn lụi.
Đến năm 1922, ở Bến Tre mới có gánh cải lương ra đời đúng với cái tên của nó. Không ít người cho rằng ca ra bộ là cải lương. Ý đó e không chính xác, vì từ ca ra bộ đến cải lương đòi hỏi một bước trưởng thành khá công phu về mặt kịch bản và diễn xuất, chưa nói đến âm nhạc và trang trí. Nói rằng ca ra bộ là tiền thân của cải lương có lẽ đúng hơn. Đoàn ca ra bộ đầu tiên của Bến tre là của hội đồng Hoàng, ở Vàm Nước Trong (Mỏ Cày) ra đời khoảng năm 1917-1918. Nghệ thuật của đoàn này phát triển cao vào cuối năm 1920. Nghệ sĩ Năm Châu (Nguyễn Thành Châu) có một thời gian ngắn đi diễn ở đoàn này, đóng vai Lâm Sanh trong vở Lâm Sanh – Xuân Nương(1).
Hát bội và hát cải lương là hai loại hình nghệ thuật sân khấu gần gũi nhau, có nhiều ảnh hưởng tác động lẫn nhau nên tôi nghĩ khi bàn về nhân vật Hề trên sân khấu cải lương, cũng cần nói phớt qua về nhân vật Hề trên sân khấu hát bội.