Nhà thơ KIÊN GIANG HÀ HUY HÀ

Tiểu sử về thi sĩ Kiên Giang

Kiên Giang Hà Huy Hà tên thật là Trương Khương Trinh, sinh 17/02/1927 tại làng Đông Thái, huyện An Biên, Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang, là con thứ trong một gia đình gồm năm anh em; vì thế ông lấy tên quê hương đặt thành bút hiệu. Ông cũng là đồng hương của nhà văn “đi bộ” Sơn Nam.

Tuổi thơ của nhà thơ Kiên Giang trải qua những nhọc nhằn từ vùng U Minh Thượng, nơi cha cày ruộng thuê, mẹ gie gạo (giã ra gạo sàn trắng) để có tiền đóng học phí cho thầy. Đến năm 1948, ông đi theo tiếng gọi non sông, rồi làm thơ ở báo “Tiếng súng kháng địch” thuộc Chiến khu 9, miền Tây U Minh. Thời đó ông đã làm thơ về đề tài tuổi thơ, quê hương, như các bài : Khói trắng, Xe trâu, Sàn gạo…

Năm 1943, nhà thơ Kiên Giang theo học trường tư thục Lê Bá Cang ở Sài Gòn. Năm 1944, đến ở tại Cần Thơ đi học trường tư thục Nam Hưng, để rồi có một mối tình học sinh chớm nở, nhưng thời cuộc đã xui ông đi theo kháng chiến. Nên vào năm 1955 cũng vì duyên kiếp ông đã cưới vợ ngay trong chiến khu. Cho nên sau khi hay tin ông đã lập gia đình thì người nữ sinh ấy cũng lên xe hoa.

Từ đó bài thơ “Hoa trắng thôi cài trên áo tím” ra đời với hình ảnh người con gái mang tà áo tím thướt tha cùng nét chữ bay bướm đã khiến ông thương thầm nhớ trộm : “Hoa trắng thôi cài trên áo tím / Từ ngày binh lửa ngập quê hương / Khói hôm che khuất chân trời cũ / Che cả người yêu, nóc giáo đường…”. Bài thơ sau này được nhạc sĩ Huỳnh Anh phổ thành ca khúc rất phổ biến. Nay “người con gái ấy” hiện đã an nghỉ nghìn thu tại đất Tây Đô, lâu lâu có dịp nhà thơ Kiên Giang lại ghé về thắp một nén nhang để làm ấm lòng người quá cố thay cho lời tạ lỗi.

Cũng từ năm 1955 nhà thơ soạn giả Kiên Giang Hà Huy Hà xuất hiện nhiều trên văn đàn Sài Gòn. Sau làm thơ, ông soạn tuồng cải lương và viết báo. Đến nay ông đang sống cô độc trong tuổi già tại Hội Ái Hữu Nghệ Sĩ Sân Khấu nằm trên đường Cô Bắc, trước rạp hát cải lương Hưng Đạo trên đường Trần Hưng Đạo, Q1, Sài Gòn.

Như đã nói ngoài làm thơ, nhà thơ Kiên Giang còn có nghệ danh là Hà Huy Hà. Có lần ông tâm sự : “Học hết lớp 12 tôi tham gia kháng chiến chống Pháp 9 năm, làm biên tập viên, phóng viên cho báo “Tiếng súng kháng địch” ở chiến khu 9. Năm 1955, tôi về Sài Gòn viết báo cho các tờ : Dân Chủ Mới, Tiếng Chuông, Dân Ta, Dân Tiến… Kiên Giang là bút danh khi tôi làm thơ, còn viết báo, soạn tuồng tôi lấy tên Hà Huy Hà. Bút danh này khiến mật thám thời đó lầm tưởng tôi có họ hàng với Hà Huy Tập, Hà Huy Giáp những người làm chính trị ở miền Bắc, nên chúng đã bắt tôi. Sau khi nghe giọng nói Nam Bộ của tôi, chúng đã thả tôi ra”.

Còn làm soạn giả cải lương, Kiên Giang Hà Huy Hà rất nổi tiếng cùng thời với Năm Châu, Viễn Châu, Hà Triều, Hoa Phượng, Quy Sắc… đến nhà thơ Nguyễn Bính khi vào Nam từng đến nhà ông tá túc nhiều ngày. Các tác phẩm cải lương của soạn giả Hà Huy Hà có thể kể đến “Áo cưới trước cổng chùa”, “Người vợ không bao giờ cưới” là đỉnh điểm cho sự thành danh của ông, trong đó vở cải lương “Người vợ không bao giờ cưới” đã giúp cho cố nữ nghệ sĩ Thanh Nga đoạt giải thưởng Thanh Tâm “nữ nghệ sĩ cải lương xuất sắc nhất” do nhật báo “Tiếng Dội” của nhà báo Trần Tấn Quốc làm chủ nhiệm tổ chức; Thanh Nga cũng từ đó trở thành một ngôi sao trong giới nghệ sĩ cải lương.

Trước năm 1975, nhà thơ soạn giả Kiên Giang Hà Huy Hà còn phụ trách ban thi văn Mây Tần trên Đài phát thanh Sài Gòn, làm ký giả kịch trường cho nhiều tờ báo lớn ở Sài Gòn như nhật báo Tiếng Chuông, Tiếng Dội, Lập Trường, Điện Tín, Tia Sáng… Ông cũng từng tham gia phong trào “Ký giả đi ăn mày” và dẫn đầu đoàn biểu tình chống lại những quy chế khắt khe của chính quyền TT Nguyễn Văn Thiệu áp đặt lên giới báo chí lúc đó.

Sau năm 1975, Kiên Giang được cử làm phó đoàn cải lương Thanh Nga, và làm việc tại phòng nghệ thuật sân khấu, đồng thời là Ủy viên Ban chấp hành Hội Sân khấuthành phố qua 3 nhiệm kỳ.

Nói về thơ của nhà thơ Kiên Giang có rất nhiều, những thi tập đã xuất bản có Hoa trắng thôi cài trên áo tím (1962), Lúa sạ miền Nam (1970), Quê hương thơ ấu…

Còn về soạn tuồng cải lương với tên Hà Huy Hà, ông có những tuồng như sau : Người đẹp bán tơ (1956), Con đò Thủ Thiêm (1957), Người vợ không bao giờ cưới (1958 cùng với Phúc Nguyên), Ngưu Lang Chức Nữ, Sơn nữ Phà Ca, Áo cưới trước cổng chùa, Phấn lá men rừng, Từ trường học đến trường làng, Dòng nước ngược, Chia đều hạnh phúc, Trương Chi Mỵ Nương, Mây chiều xuyên nguyệt thôn, Sương phủ nửa chừng xuân, Chén cơm sông núi, Hồi trống trường làng, Lưu Bình Dương Lễ.

Và viết tân cổ giao duyên, nhà thơ soạn giả Kiên Giang Hà Huy Hà có những bài nổi bậc như : Trái gùi Bến Cát, Đội gạo đường xa, Tim đá mạ vàng, Ngồi trâu thổi sáo, Ánh đèn soi ếch, Người đẹp bán tơ, Hương cao quê ngoại, Trái tim cò trắng, Vắt sữa nai nuôi mẹ, Hương sắc gái Cà Mau, Lập quán kén chồng, Ni cô và lão ăn mày, Khói lò gạch, Cô gái miền Tây…

Nói về thơ Kiên Giang

Vì nhà thơ Kiên Giang có lúc từng là anh em kết nghĩa, là bạn thơ với thi sĩ Nguyễn Bính, nên nhiều người nhận xét thơ ông đã ảnh hưởng thơ của Nguyễn Bính khá nhiều. Nhưng nhiều người cho rằng cái chất “rặt ròng” Nam Bộ trong thơ Kiên Giang là đồ gia bảo riêng của tác giả, không thể ảnh hưởng phong trào thơ “áo bào gốc liễu” như Nguyễn Bính, Thâm Tâm, Trần Huyền Trân được. Ta hãy cảm nhận ít vần thơ sau đây của nhà thơ Kiên Giang để thấy chất “rặt ròng” Nam Bộ trong thơ của ông :

Từ khi cô giáo tập em đồ

Không kê giấy chặm em vô ý

Để dấu tay lem vở học trò (Đồng xu giấy chặm)

Phạt anh ngâm nước vô lu

Bẻ tàu chuối hột che dù cho em (Ngựa trúc)

Lời lẽ mộc mạc Nam Bộ đến thế, bây giờ hiếm hoi gặp lại cái chất đó trong thơ của các thi sĩ miền Nam. Riêng nhà văn Sơn Nam khi còn sống đã nói về nhà thơ Kiên Giang như sau :

- “Kiên Giang là một thi sĩ thành công, một soạn giả đã đưa thi ca vào sân khấu, để lại cho đời những vở tuồng mang đậm chất thơ như Áo cưới trước cổng chùa, Người đẹp bán tơ, Ngưu Lang Chức Nữ, Sơn nữ Phà Ca… Còn trong thơ ca, Kiên Giang đã viết những câu thơ mà nhiều nhà nghiên cứu cứ ngỡ là ca dao : “Ong bầu vờn đọt mù u / Lấy chồng càng sớm tiếng ru càng buồn”. Thơ Kiên Giang cũng như thơ Nguyễn Bính có nét chung bình dị, mộc mạc, nhưng một bên là chân quê Nam Bộ, còn một bên là chân quê Bắc Bộ”.

Ngoài ra nhà văn Sơn Nam còn bình xét thơ và tuồng của Kiên Giang Hà Huy Hà như sau : “có người nói ông làm thơ dễ dãi đến mức có lẽ không đọc lại bản thảo (?). Cũng có thể như vậy hoặc không như vậy, nhưng nếu dễ dãi mà đã để lại cho đời những bài thơ như “Hoa trắng thôi cài trên áo tím”, “Khói trắng” hay “Tiền và lá”… – những bài thơ sống dai dẳng trong lòng người dân miền Nam suốt một thời thật nên trân trọng”.

Lịch sử bài thơ “Hoa trắng thôi cài trên áo tím”

“Hoa trắng thôi cài trên áo tím” có lẽ là bài thơ nổi tiếng nhất của thi sĩ Kiên Giang, đã được nhạc sĩ Huỳnh Anh phổ nhạc và được nhiều ca sĩ thể hiện rất thành công. Theo nhà thơ Kiên Giang tâm sự :

- “Đây là tâm tình người trai ngoại đạo đối với cô gái có đạo. Mối tình học trò tinh khiết, ngây thơ, không nhuốm bụi trần. Năm 1944, tôi ở Cần Thơ học trường tư thục Nam Hưng, dốt toán nhưng giỏi luận chuyên làm bài giùm cho bạn cùng lớp, trong đó có NH – cô bạn dễ thương thường mặc áo bà ba trắng, quần đen, mang guốc mộc. Có những buổi tan học lẽo đẽo đi theo sau NH. đến tận nhà cô ở xóm nhà thờ. Cách mạng nổ ra, không có tiền đi đò về quê, NH. biết ý gửi cho, rồi tôi đi kháng chiến, gặp người quen trong đội quân nhạc nhắn : ‘”Con Tám NH. vẫn chờ mày”. Năm 1955 tôi ghé ngang Cần Thơ, xin phép má của NH. để tâm tình suốt đêm với NH. bên ánh đèn dầu. Sau đó tôi nghe tin NH. lấy chồng có con đầu lòng đặt tên là tên ghép lại của tôi và NH. vì thế chồng cô biết rất ghen tức. Chính vì lý do nầy tôi đổi bốn câu kết bài thơ này, giống như tống tiễn mối tình học trò trinh trắng. Câu kết trước là :

Nhân vật trong thơ

Xe tang đã khuất nẻo đời

Chuông nhà thờ khóc tiễn người ngàn thu

Từ nay tóc rũ khăn sô

Em cài hoa tím trên mồ người xưa

thành cái kết khác :

Lạy Chúa ! Con là người ngoại đạo

Nhưng tin có chúa ở trên trời

Trong lòng con, giữa màu hoa trắng

Cứu rỗi linh hồn con Chúa ơi !

Năm 1999, hãng phim TFS của Đài Truyền hình Thành phố có làm phim “Chiếc giỏ đời người” về sự nghiệp hoạt động văn nghệ của tôi, khi trở về Cần Thơ quay lại cảnh trường cũ, mới hay tin là NH. mất năm 1998. Tôi mua bó huệ trắng, ra thăm mộ NH. ở nghĩa trang Cái Su. Đúng là

Anh kết vòng hoa màu trắng lạnh

Từng cài trên áo tím ngây thơ

Hôm nay vẫn đóa hoa màu trắng

Anh kết tình tang gởi xuống mồ”

Qua bài viết, người viết đã kể đến cuộc đời và sự nghiệp của nhà thơ kiêm soạn giả Kiên Giang Hà Huy Hà, và những tâm sự của nhà thơ khi sáng tác thi phẩm “Hoa trắng thôi cài trên áo tím”, đã để lại nỗi buồn man mác trong lòng mọi người qua bài thơ tình đầy lãng mạn.

Chúng tôi xin tải đăng nguyên tác của bài thơ :

HOA TRẮNG THÔI CÀI TRÊN ÁO TÍM

I.
Lâu quá không về thăm xóm đạo

Từ ngày binh lửa xoá không gian

Khói bom che lấp chân trời cũ

Che cả người thương, nóc giáo đường

oOo

Mười năm trước, em còn đi học

Áo tím điểm tô đời nữ sinh

Hoa trắng cài duyên trên áo tím

Em là cô gái tuổi băng trinh

oOo

Trường anh ngó mặt giáo đường

Gác chuông thương nhớ lầu chuông

U buồn thay! Chuông nhạc đạo

Rộn rã thay! Chuông nhà trường

II.
Lần kia anh ghiền nghe tiếng chuông

Làm thơ sầu mộng dệt tình thương

Để nghe khe khẽ lời em nguyện

Thơ thẩn chờ em trước thánh đường

oOo

Mỗi lần tan lễ, chuông ngừng đổ

Hai bóng cùng đi một lối về

E lệ, em cầu kinh nho nhỏ

Thẹn thùng, anh đứng lại, không đi

III.
Sau mười năm lẽ anh thôi học

Nức nở chuông trường buổi biệt ly

Rộn rã từng hồi chuông xóm đạo

Tiễn nàng áo tím bước vu quy

oOo

Anh nhìn áo cưới mà anh ngỡ

Chiếc áo tang liệm khối tuyệt tình

- Hoa trắng thôi cài lên áo tím

Thôi còn đâu nữa tuổi băng trinh

oOo

Em lên xe cưới về quê chồng

Dù cách đò ngang, cách mấy sông

Anh vẫn yêu em người áo tím

Nên tình thơ ủ kín trong lòng

IV.
Từ lúc giặc ruồng vô xóm đạo

Anh làm chiến sĩ giữ quê hương

Giữ tà áo tím, người yêu cũ

Giữ cả lầu chuông, nóc giáo đường

oOo

Mặc dù em chẳng còn xem lễ

Ở giáo đường u tịch chốn xưa

Anh vẫn giữ lầu chuông gác thánh

Nghe chuông truy niệm mối tình thơ

oOo

Màu gạch nhà thờ còn đỏ thẫm

Như tình nồng thắm thuở ban đầu

Nhưng rồi sau chuyến vu quy ấy

Áo tím tình thơ đã nhạt màu

V.
Ba năm sau chiếc xe hoa cũ

Chở áo tím về trong áo quan

Chuông đạo ngân vang hồi vĩnh biệt

Khi anh ngồi kết vòng hoa tang

oOo

Anh kết vòng hoa màu trắng lạnh

Từng cài trên áo tím ngây thơ

Hôm nay vẫn đoá hoa màu trắng

Anh kết tình chung gởi xuống mồ

VI.
Lâu quá không về thăm xóm đạo

Không còn đứng nép ở lầu chuông

Những khi chuông đổ anh liên tưởng

Người cũ cầu kinh giữa thánh đường

oOo

“Lạy Chúa con là người ngoại đạo

Nhưng tin có Chúa ở trên cao

Trong lòng còn giữ màu hoa trắng

Cứu rỗi linh hồn con, Chúa ơi !”

(Bến Tre, 14-11-1958)