.
Theo
NSƯT Ba Tu, sân khấu cải lương suy yếu từ nhiều năm qua do nhiều nguyên
nhân có cả khách quan và chủ quan. Mà theo ông khi thầy tuồng và thầy
đờn không được coi trọng thì chuẩn mực của nghệ thuật ca diễn cải lương
đã bị yếu dần, cần có chiến lược khôi phục lại… Với cách đặt vấn đề này,
mối liên hệ với dàn nhạc cải lương cần phải được xem xét một cách
nghiêm túc. Từ đó khi chấn chỉnh sẽ nhắm góp phần thiết thực củng cố lại
dàn cổ nhạc bằng một quy chế cụ thể để thầy đờn và thầy tuồng có thể
được đánh giá một cách chuẩn mực.
NSƯT Ba Tu nhận xét: “Trước năm
1975, người nhạc sĩ đàn chánh cho đoàn hát gọi là thầy đờn. Các đại
bang sân khấu môt thời như: Kim Chung, Kim Chưởng, Thanh Minh, dạ Lý
Hương, Hương Mùa Thu… xem trọng thầy đờn. Vai trò cùa thầy đờn vừa là
thầy dạy trực tiếp cho các nghệ sĩ những bài bản, trong đó có cách chỉ
dẫn ca theo nhịp, hơi điệu, kỹ thuật nhấn nhá, biểu đạt nội dung ca từ,
cảm xúc thể hiện… Thầy đờn còn làm nhiệm vụ của một nhạc trưởng chỉ huy
các nhạc công trong dàn nhạc, phân bố diễn tấu, sáng tác nhạc màn hoặc
nhạc nền khi không có dàn nhạc tân. Từ đó có các thầy đờn nổi danh như:
Văn Vỹ, Bảy Bá, Út Trong, Chín Trích, Năm Cơ… Trước khi lên sàn diễn,
thầy tuồng (tác giả kịch bản) trao đổi với thầy đờn về cấu trúc âm nhạc
cải lương. Đây là khâu quan trọng nhất, khi vở diễn có những lớp, màn
cần “nhấn”, cần rao để nghệ sĩ dọn hơi cho từng câu thể điệu ca ngâm rất
cần sự thống nhất của hai vị này. Ngày nay cứ tinh gọn, dàn cổ nhạc chỉ
còn 4 cây nhạc cụ, rồi thầy đờn một nẽo, thầy tuồng một nơi, không
thống nhất về mặt cấu trúc, nên sự phân bố bị hụt hẫng, dẫn đến nhàm
chán”.
Tiếp theo suy nghĩ của NSƯT Ba tu, Khôi Nguyên Vọng cổ NSƯT
Minh Vương nói: “Ngày xưa thầy đờn thủ đờn kìm, giữ song lang và mỗi một
nhịp gõ song lan là môt hiệu lệnh để thầy đờn chỉ huy dàn nhạc, các
nhạc công theo tín hiệu song lang mà điều chỉnh tiết tấu cho phù hợp với
tình huống kịch và tính cách nhân vật. Từ sau năm 1975 thì hầu hết các
đoàn hát, người đờn guitar lõm là chánh và giữ song lang. chính từ giai
đoạn này, dàn nhạc bắt đầu rời rạc kém tính quy củ, vai trò thầy đờn bị
mờ nhạt, nhiều dàn nhạc không sử dụng đờn kìm,các nhạc công diễn tấu tự
do không đan xen theo tính năng nhạc cụ, coi như cái hồn của âm nhạc
trong vở diễn bị thả nổi… Tôi nhớ mãi lần diễn vở Tô Ánh Nguyệt, tôi đã
nhìn thấy sự trao đổi rất kỹ của NSND Diệp Lang với dàn cổ nhạc, hoặc
chuyến đi châu Âu diễn vở Đời cô Lựu, các thầy đờn đã trao đổi rất kỹ
với NSND Huỳnh Nga, để đạt hiệu quả nhất định”.
NSƯT
Ba Tu dẫn giải, đặc trưng của cải lương là ca kịch, lấy yếu tố ca để
giải quyết cho yếu tố kịch; yếu tố ca là do thầy đờn chịu trách nhiệm,
yếu tố kịch là do thầy tuồng chịu trách nhiệm, đây là mối quan hệ tương
tác qua lại để tạo sự thành công của vở diễn. Vì thế, bất cứ một đoàn
hát nào cũng phải có hai ông thầy này, tức là có một soạn giả thường
trực để viết kịch bản theo truyền thống “đo ni đóng giày”, môt thầy đờn
đủ năng lực đảm trách phần ca (nhạc công và diễn viên). Ngày trước, thầy
đờn còn kiêm thêm nhiệm vụ đào tạo nguồn diễn viên kế thừa về ca, những
diễn viên học ca trước từ lò khác, khi vào đoàn cũng được thầy đờn ở
đoàn bổ sung thêm về kỹ thuật ca sân khấu. Ông nhấn mạnh: Chính điều này
quyết định sự thành bại của âm nhạc trong vở diễn nói chung, tài nghề
ca của từng diễn viên nói riêng là do khả năng của thầy đờn. Nhưng từ
mấy chục năm qua SKCL sàn diễn không có vai trò của thầy đờn hoặc thầy
đờn không được coi trọng, diễn viên tùy tiện ca theo ý mình, có khi
không chịu ca những bài bản khó… làm vở diễn mất đi sự phong phú của
phần ca, tức linh hồn vở diễn yếu đi, mà phần “hồn” yếu đi thì tất nhiên
phần “xác” sẽ không được lành mạnh”.
Nhìn lại sân khấu cải lương từ
sau năm 1990, trước tiên là ở TP Hồ Chí Minh, rồi mấy năm sau mới đến
các tỉnh. Sự thưa dần khán giả đối với SKCL do nhiều nguyên nhân, trong
đó do bị thả nổi mà dàn cổ nhạc của SKCL không còn chuẩn mực. Có thể nói
rằng, cơ cấu của ban nhạc chung và cấu trúc của hai dàn nhạc tân và cổ
bị phá vỡ, là vì không có vai trò của thầy đờn (nhạc trưởng) để nắm
giềng mối và chỉ huy dàn nhạc. Trong khi đó các đơn vị cải lương tư nhân
không có ban nhạc chính thức, thường chỉ lèo tèo có hai nhạc công cổ và
một organ là đã khá rồi, có đơn vị chỉ mỗi cây guitar lõm mà thôi.
“Những
thực trạng trên về ban nhạc, cơ cấu như thế sẽ dẫn đến hiệu quả âm nhạc
vở diễn thấp kém: Thứ nhất âm nhạc tổng thể không đầy đủ âm sắc, thiếu
những tính năng từng loại nhạc cụ thì không thể phục vụ cho một vở diễn
mạnh được. Thứ hai, âm nhạc vở diễn nói chung không tròn vai trò cho ca
kịch, yếu tố ca được nhấn mạnh, mà nhạc yếu thì sẽ ca không hay, không
tạo hưng phấn cho giọng ca, không thể chấp cánh cho vai diễn bay lên
được… Đó là những điều kiện của âm nhạc không “đủ” để đáp ứng phục vụ
cho điều kiện “cần” của vở diễn- NSƯT Ba Tu đã cho biết.
Theo
ông, nguyên nhân cơ bản dẫn đến thực trạng trên: Trước tiên, là chưa có
một quy chế nào cụ thể của ngành quản lý; kế đến, là từ phía Ban lãnh
đạo đoàn hát thiếu quan tâm, không coi trọng thầy đờn và ban nhạc là môt
bộ phận quan trọng của đon vị mình, hoặc có những lãnh đạo không mấy
rành nghề nên không nắm vững chức năng và tính năng của dàn nhạc. “Nếu
các đơn vị cải lương củng cố được một dàn nhạc chuẩn, có thầy đờn, cùng
với sự đồng bộ của nhiều bộ môn thì diện mạo của SKCL sẽ sáng sủa hơn
trong năm 2015”- NSƯT Ba Tu đã khẳng định.
Nam Khánh
Ý kiến bạn đọc