Cảnh trong vở tuồng “Phò mã Thân Cảnh Phúc”.
Nhà hát Tuồng Việt Nam đã dàn dựng xong và cho công diễn vở tuồng "Phò mã Thân Cảnh Phúc" ở các quận, huyện của Hà Nội nhằm phục vụ nhân dân trong các ngày lễ lớn của dân tộc. Vở diễn của tác giả Xuân Yến, đạo diễn NSND Hoàng Khiềm, họa sĩ Tất Ngọc, ca ngợi tinh thần đoàn kết, vượt qua muôn vàn gian khó để chống giặc ngoại xâm.
Thân Cảnh Phúc được mệnh danh là "Phò mã áo chàm", là chúa động Giáp -
vùng biên cương rộng lớn của Tổ
quốc. Ông kết hôn với công chúa Thiên Thành, là con vua Lý Thánh Tông (thế kỷ
XI), góp phần giữ mối đoàn kết gắn bó lâu bền, có nhiều công lao trong việc đánh
đuổi giặc nhà Tống và xây dựng đất nước.
Vở tuồng mô tả cuộc đời và sự nghiệp của phò mã Thân Cảnh Phúc, trong đó xoáy
sâu vào những tình huống éo le khi tên gián điệp phương Bắc Triệu Đạt bày mưu
phá hoại cuộc sống gia đình phò mã bằng cách mua chuộc nhiều tướng lĩnh biên ải,
nhưng Thân Cảnh Phúc vẫn kiên định mục tiêu đoàn kết các dân tộc, đánh đuổi quân
thù, quyết giữ bờ cõi.
Nhân vật Thân Cảnh Phúc do NSƯT Xuân Quý đóng. Với
dáng người cao ráo, khuôn mặt linh lợi, ánh mắt sáng long lanh, thể hiện rõ tính
cách của phò mã. Suốt vở diễn, Xuân Quý múa bộ mềm mại, uyển chuyển, có hồn, lại
xử lý đài từ chuẩn mực. Như cảnh bị Triệu Đạt gieo rắc sự nghi kỵ với công chúa
vợ mình. Sự nghi ngờ đối với các kỳ mục - già làng, nhân vật Thân Cảnh Phúc của
Xuân Quý đã hát câu xướng thật hay, miêu tả tâm trạng giày vò, rối bời: "Trong
lòng ta đang như cánh rừng bốc cháy/Trong đầu ta như dông bão
quay cuồng". Khi phò mã nghe
tin vợ con bị bắt, Xuân Quý diễn thật ấn tượng: Đứng chết lặng hồi lâu, sau đứng
một chân, tiến dần ra giữa sân khấu và câu cảm thán: "Núi đổ rừng nghiêng trời
đất sập/Hờn căm chồng chất thác trào dâng", làm cho khán giả thổn thức thương
xót.
Một vai diễn khá ấn tượng trong vở tuồng là Giáp Nương - do NSƯT
Bích Tần đóng. Giáp Nương si mê chúa động Thân Cảnh Phúc nhưng không được đáp
lại. Bị thất tình, bị bọn gian xúi giục, gieo rắc hiềm khích, nàng lao xuống hồ
nước thiêng tự vẫn. Nhưng, khi được cứu sống, nhận ra sai trái, trắng đen, Giáp
Nương đã cùng dân bản quyết chống xâm lược. Giáp Nương một mình dò lần vào trại
giặc để cứu mẹ con công chúa. Khi bị Triệu Đạt đâm chết, lúc hấp hối, nghe Bích
Tần hát như cào xé tâm can: "Em chẳng trách chàng không cưới em làm vợ/Chỉ trách
trời sao chẳng nỡ se duyên".
Nghệ sĩ Kiều Oanh vào vai công chúa, có
giọng hát rất duyên, cách thể hiện tâm trạng biến chuyển của công chúa linh
hoạt, mạnh mẽ mà vẫn giữ được nét đoan trang, hiền hậu. Nhất là những chi tiết
công chúa bị chồng nghi kỵ ghẻ lạnh, bị dân bản xua đuổi, hắt hủi. Và cảnh Giáp
Nương bế con của công chúa định trốn, bị Triệu Đạt đâm chết, Kiều Oanh diễn khá
xuất thần. Vai Lý Thường Kiệt của NSƯT Văn Thủy cũng làm bật lên tư thế vị tướng
trụ cột của muôn dân, biết nhìn xa, trông rộng. Vai phản diện Triệu Đạt do NSƯT
Hán Tình thể hiện, khó chê ở điểm gì. Khả năng biến hóa, bộc lộ sự nham hiểm của
nghệ sĩ đáng được khâm phục.
Đạo diễn Hoàng Khiềm đã rất kỹ lưỡng khi
dựng vở, khai thác tốt tâm lý nhân vật. Hoàng Khiềm dựng nhiều cảnh diễn tập thể
trang nghiêm, gây xúc động, như cảnh Giáp Nương hấp hối, Thân Cảnh Phúc và công
chúa chết lặng hồi lâu khiến nhiều người rớt nước mắt. Hay cảnh bốn ông kỳ mục,
do các nghệ sĩ Đức Mạnh, Hồng Sáu, Quang Cường, Đình Nam diễn, có tâm trạng trái
ngược nhau khi tra vấn thân phận công chúa. Đặc biệt, đạo diễn còn dùng nhiều
lớp múa, điệu nhảy đậm nét vùng núi biên ải. Những nhạc cụ dân tộc như thân tre,
sáo trúc, đàn tính được diễn viên sử dụng thành thạo.
Chỉ tiếc còn một số
chỗ xử lý thừa, diễn biến chậm khiến vở diễn kéo dài tới 2 giờ rưỡi. Như cảnh ba
cô gái đố vui tên si tình, các kỳ mục giải thích phong tục lấy vợ lấy chồng. Về
kịch bản, sự kiện Giáp Nương bị tên Lú, tên Kè rủ đi chỗ khác để nói chuyện xấu,
rồi nàng lao xuống hồ thiêng tự vẫn, sau được cứu sống, nàng nhận ra lỗi lầm…
đều không được diễn, tất cả chỉ là tin báo. Như vậy, cái lý của vở tuồng không
chắc, khiên cưỡng.
Mấy chục năm nay, ca kịch dân tộc như tuồng, chèo, cải
lương dựng nhiều vở quy mô, lộng lẫy, đạt nhiều huy chương nhưng đời sống của vở
không được dài. Lý do là bởi trang thiết bị cồng kềnh, phức tạp, chỉ thuận lợi
diễn ở rạp, khó diễn lưu động. "Phò mã Thân Cảnh Phúc" thì khác, dễ dàng tới
nông thôn, miền xa. Ngoài những suất diễn từ trung tuần tháng 4 tại các quận,
huyện vừa qua, dự kiến tác phẩm sẽ phục vụ khán giả huyện Mê Linh - Hà Nội vào
tối ngày mai, 1-5.
TS Phạm Văn
Phúc
Ý kiến bạn đọc