Trong quá trình sáng tạo đó nhiều thế hệ nghệ sĩ đã thể hiện các dạng nhân vật như: độc, lẳng, mùi, hề thích ứng với độ tuổi của vai đào và vai kép. Nghệ thuật hoá thân đã cho phép nghệ sĩ trẻ đóng vai già, nghệ sĩ trung niên hoá thân thành nhân vật nhỏ hơn độ tuổi của mình và đặc biệt là đào đóng kép.
Nghê sĩ Tú Sương vai Đổng Trác Đây là một sở trường đem lại những điều kỳ lạ trên sân khấu cải lương. Nhắc đến những nữ nghệ sĩ nổi tiếng với sở trường Đào đóng kép chúng ta không thể nào quên NSND Phùng Há, NSND Bảy Nam, NSƯT Ngọc Giàu, NS Kim Chung… đã đem lại nhiều bất ngờ thú vị cho khán giả mộ điệu. Để vào được những vai đào đóng kép đòi hỏi phải có trình độ diễn xuất và bản lĩnh sân khấu. Với nỗ lực tạo cơ hội cho diễn viên trẻ được thể nghiệm Nhà hát cải lương Trần Hữu Trang đã từng tạo điều kiện cho nhóm xã hội hoá thực hiện chương trình Nối vòng tay lớn lần 5, với kịch bản Phụng Nghi Đình của tác giả Mộc Quán Nguyễn Trọng Quyền - Trương Phụng Hảo do ba đạo diễn: Thanh Thanh Tâm, Hoàng Song Việt, Hữu Quốc dàn dựng. Chương trình mang tính thể nghiệm khi hoán chuyển vai đào đóng kép, kép đóng đào.
NSƯT Thanh Thanh Tâm kể lại, khi chúng tôi tìm hiểu vấn đề này thì được NSND Phùng Há còn sống, bà đã cho biết chương trình là sự mạo hiểm mà bà đã từng thể nghiệm cách đây 55 năm. Đó là năm 1950 trên sân khấu đoàn Phụng Hảo. Thời đó các nam nghệ sĩ nổi tiếng như: Tư Út, Từ Anh đột ngột qua đời chỉ còn lại nghệ sĩ Năm Châu. Do thiếu kép có nghề để cáng đáng những vai khó trong vở đang ăn khách, đó là vở Đường Minh Hoàng du nguyệt điện, NSND Phùng Há đã bàn với NSND Năm Châu để bà được thử đóng vai An Lộc Sơn. Lúc đó NSND Năm Châu đóng vai Đường Minh Hoàng, NS Kim Cúc đóng vai Dương Quí Phi và kết quả thành công mỹ mãn. Khi An Lộc Sơn của Phùng Há xuất hiện oai phong lẫm liệt bên cạnh Dương Quí Phí dịu dàng, sắc sảo của Kim Cúc, khán giả đã tán thưởng nồng nhiệt.
Sau này khi NSND Năm Châu lập gánh hát riêng, NSND Phùng Há đã đóng luôn vai Đường Minh Hoàng và nhắc đến những vai kép của bà khán giả không quên vai Lữ Bố trong vở Phụng Nghi Đình. Đây là vai diễn mà bà mà NS Năm Phỉ đã sang Nhật biểu diễn nhân ngày lễ Thiên Hoàng. Lớp hay nhất là lớp Lữ Bố hí Điêu Thuyền. Cái chất đa tình, hiếu sắc, hữu dõng, vô mưu của Lữ Bố đã được NSND Phùng Há khắc họa đậm nét khiến người xem quên mất bà là nữ. Nhà thơ Xuân Thủy đã viết tặng NSND Phùng Há một câu thơ: “Ấy mới tài, ấy mới duyên. Lẵng lơ Lã Bố hí Điêu Thuyền. Ai hay Lã Bố là cô ả. Nay đã tao phùng há dám quên”.
Sau này NSND Phùng Há còn có nhiều vai kép rất thành công như: Tào Tháo trong vở Huê Dung đạo, hoàng tử Lang trong vở Sĩ Vân công chúa, Giang sứ trong vở Chiếc áo thiên nga… các vai diễn này bà đã diễn ở Pháp rất được khán giả kiều bào yêu thích.
Khi đã đóng thành công những vai kép và được công chúng chấp nhận, NSND Phùng Há mới bắt đầu thể nghiệm hướng đi mới: thành lập gánh hát toàn nữ ban (năm 1958) diễn vào tối thứ 7 và chủ nhật hàng tuần. Hai vở khai trương tại rạp Cao Đồng Hưng đó là vở Đường Minh Hoàng du nguyệt điện và vở Phụng Nghi Đình. Trong đó NSND Phùng Há đảm trách vai Lữ Bố, Bích Thuận vai An Lộc Sơn, Năm Phỉ vai Điêu Thuyền, Kim Cúc, Thanh Tùng vai Dương Quí Phi…Các nữ nghệ sĩ cùng thời với NSND Phùng Há đã đóng tốt các vai kép như: Bảy Nam, Kim Thoa, Ngọc Xứng, Kim Chung, Bích Thuận… Sau này toàn nữ ban đã dựng thêm các vở Mạnh Lệ Quân thoát hài, Sở Vân cưới vợ. Đã hơn 60 năm nhưng vẫn vai kép của NSND Phùng Há vẫn được nhiều khán giả nhắc nhỡ. Với công việc khai phá những nét mới này bà đã làm phong phú bộ môn cải lương và khẳng định một điều: Nghệ sĩ tài năng có thể hoá thân được nhiều loại vai.
NSƯT Thanh Vy nói: “Ở miền bắc những năm 70 đã xuất hiện một loại hình nghệ thuật mà các nghệ sĩ đã dàn dựng bài ca Ngày hội bắn, khi đó nam nghệ sĩ hát cả giọng nam và giọng nữ. Ngược lại nữ cũng phải hát giọng nam. Và Năm 1976 NSND Phùng Há đã tổ chức chương trình hát hội gây quỹ từ thiện với vở Phụng Nghi Đình do bà đóng vai Lữ Bố với 5 cô đào đóng Điêu Thuyền: Thanh Nga, Ngọc Hương, Kim Cương, Mỹ Châu và Phượng Liên. Lúc đó NSƯT Út Bạch Lan đóng vai Vương Tư Đồ, NSND Ngọc Giàu đóng vai Đổng Trác, NSND Bảy Nam đóng vai Lý Nhu. Và theo lời kể của NSND Lệ Thủy năm 18 tuổi chị đã đóng vai Điêu Thuyền bên cạnh Lữ Bố do cô Kim Chung thể hiện. Qua đó cho thấy niềm khao khát được sáng tạo, được thể nghiệm cách diễn mới đã thôi thúc các thế hệ nghệ sĩ luôn hướng tới những vai diễn khó”.
Với NSƯT Ngọc Đáng, bà cho biết: “Có thể nói nghệ sĩ tuồng cổ chúng tôi từ lúc vào nghề đã được các nghệ nhân như: Minh Tơ, Thành Tôn, Khánh Hồng, Đức Phú, Bảy Sự, Huỳnh Mai… dạy rất nhiều bài học. Từ vai lớn cho tới vai nhỏ, vai quân sĩ cho tới vai tỳ nữ. Tất cả đều phải học để đúc kết kinh nghiệm cho nghề. Bản thân tôi rất thích đóng vai kép. Vì khi đó mình thấy sự mạnh mẽ của vai diễn mang lại cho mình nhiều bất ngờ thú vị. Ngoài vai Vương Tư Đồ trong Phụng Nghi Đình tôi còn được đóng vai Bao Công, Ngô Tôn Quyền, An Lộc Sơn… Tôi nhớ trên sân khấu đoàn Minh Tơ những năm 70 NSƯT Thanh Tòng cũng đã từng dàn dựng vở Phụng Nghi Đình với ba nam nghệ sĩ đóng vai Điêu Thuyền: Thanh Tòng, Bửu Truyện, Trường Sơn. Tôi nghĩ rằng khán giả sẽ gặp nhiều bất ngờ thú vị để chứng kiến cuộc thể nghiệm của chúng tôi”.
Trả lời câu hỏi: Khi hoá thân thành vai kép chị có suy nghĩ gì? Hạn chế của nữ đóng vai kép theo chị có nhiều hơn hạn chế của kép đóng vai đào? NSƯT Thanh Thanh Tâm đã nói:”Tâm đã nhiều lần diễn vai kép, nhất là vai Lữ Bố vì từ lúc còn là học sinh của Nhà hát Trần Hữu Trang Tâm đã được NSND Phùng Há dạy đóng vai này. Hạn chế của nữ đóng vai kép chính là khó có được sự dũng mãnh, hiên ngang của nam nghệ sĩ để thể hiện khí phách nam nhi. Giọng ca dịu dàng cũng là một hạn chế khi cần phải hét to, ca lớn. Đóng vai giả trai trong vở rồi ở cuối lớp trở lại là nhân vật nữ như: Hoa Mộc Lan, Mộc Quế Anh thì rất dễ xử lý, còn đóng kép cả vở thì rõ là một thử thách. Trước đây thế hệ nghệ sĩ đi trước ngoài NSND Phùng Há, Bảy Nam, Kim Chung còn có NSƯT Ngọc Giàu đóng vai Lục Vân Tiên rất ấn tượng. Theo Tâm hạn chế của nam đóng vai nữ cũng ở chất giọng và điệu bộ. Hạn chế của cả hai ngang nhau, nhưng nữ đóng kép dễ chấp nhận hơn”.
Nam Khánh / Tạp chí SK TP HCM
Ý kiến bạn đọc